برنامه های اقتصادی دولت جدید
سپتامبر 12, 2021 بیان دیدگاه
این مطلب را می نویسم برای چهار سال دیگر یا هشت سال دیگر که احتمالاً دولت جدید می آید تا «آوارهای دولت قبلی» را بردارد همانطور که دولت آقای روحانی مدام می گفت در حال آواربرداری دولت آقای احمدی نژاد است و دولت آقای رئیسی هم می کوید در حال آواربرداری دولت قبلی است!
تیم اقتصادی دولت جدید تشکیل شده از آقایان محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور که گفته می شود قرار است هماهنگ کننده بخشهای اقتصادی باشد، محسن رضایی با سمتهای معاون اقتصادی رئیس جمهور، دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا و دبیر ستاد اقتصادی دولت، فرهاد رهبر با سمت دستیار اقتصادی رئیس جمهور، مسعود میر کاظمی با سمت معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، احسان خاندوزی وزیر اقتصاد، سید رضا فاطمی امین وزیر صنعت، حجت عبدالملکی وزیر کار، و رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی.
در زیر مقداری از برنامه های اقتصادی مردان اقتصادی دولت را می آورم. از مهمترین تصمیم دولت که سرنوشت رابطه با جهان که بخواهیم یا نخواهیم به رابطه با غرب بستگی دارد نمی توانم حرفی بزنم چون اطلاعات قابل اعتمادی در مورد تصمیم دولت در این مورد ندارم. این تصمیم می تواند همه چیز را تحت الشعاع قرار دهد.
اما مردان اقتصادی دولت و برنامه هایشان.
هنوز مشخص نیست که تقسیم کار معاون اول و معاون اقتصادی و دستیار اقتصادی چگونه است. محمد مخبر در مناصب اجرایی بوده که با برنامه ریزی اقتصادی متفاوت است. فرهاد رهبر اقتصاددان است و قبلاً در مناصب اقتصادی بوده و قاعدتاً باید به اصول اقتصادی توجه داشته باشد. محسن رضایی هم دکترای اقتصاد از دانشگاه تهران دارد ولی نظراتش در حوزۀ اقتصاد نمی گنجد.
مسعود میر کاظمی در مهمترین منصب اقتصادی قرار گرفته است. در اولین قدم با معضل عظیم کسری بودجه مواجه شده است و کمی حیران شده است که این معضل را چکار باید کرد. نکته هایی که ذکر کرده است معقول است (همان چوب بودجه که اقتصاددانان حرفش را می زنند). می گوید هزینه و بخصوص اتلافمان زیاد است و درآمدمان هم غیر قابل اتکا.
«رئیس سازمان برنامه و بودجه با اشاره به کسری بودجه، اظهار کرد: علت این کسری بودجه این است که به درستی تدوین نشده است. سقف اولیه بودجه امسال از حدود ۵۶۶ هزار میلیارد به ۹۳۷ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است، این اقدام بر چه اساسی بوده است؟ آیا وضعیت اقتصاد درست شده یا رشد اقتصادی داشته ایم که اغلب کمتر از یک درصد و حتی صفر یا منفی بوده و تورم بیشتر دو رقمی بوده است…. وی اضافه کرد: این در حالی است که ۵۰ هزار میلیارد تومان دیگر از محل تنخواه و به عبارتی استقراض از بانک مرکزی بوده است. در مجموع در این مدت ۵۰ درصد هزینه‌های انجام شده از محل استقراض و اوراق صورت گرفته که منابع پایداری نیست.
رئیس سازمان برنامه و بودجه ناپایداری بودجه را عامل حرکت دولت به سمت خلق پول و افزایش تورم دانست و افزود: در واقع به نوعی از حساب اقشار ضعیف برداشت می‌شود. به این ترتیب شاهد آن بودیم که طی سالهای گذشته، فاصله طبقاتی به نفع مرفهین افزایش یافته است.
میرکاظمی در عین حال خاطرنشان کرد: ما نمی‌توانیم از بخشهای ضروری صرفه‌نظر یا تعدیل کنیم. رسیدگی به وضعیت کرونا و واکسیناسیون در اهم برنامه‌های ما قرار دارد و اداره معیشت و تامین کالاهای اساسی مورد توجه است.
وی ادامه داد: ذخایر این کالاها در زمان تحویل دولت، کاهش یافته بود و اکنون در حال برنامه‌ریزی برای افزایش ذخایر کالاهای اساسی هستیم. با این وجود در طرف دیگر باید مصارف کنترل و به سمت حداقل خلق پول حرکت کرد.
معاون رئیس جمهوری درباره وضعیت بودجه عمرانی کشور هم گفت: به طور حتم امکان تحقق کامل بودجه‌های عمرانی وجود ندارد و اگر به این روال پیش برویم شاید تکمیل این پروژه‌ها، ۱۰۰ سال دیگر هم طول بکشد. بر این اساس باید به سمت استفاده از مشارکت مردمی پیش رفت.
میرکاظمی، ایران را جزء ۱۰ کشور نخست جهان از نظر منابع توصیف کرد و با انتقاد از وضع موجود، اظهار کرد: در حالیکه همواره از تحریم به عنوان عامل اصلی یاد شده است، تحریم یکی از مسائل است و همه آن نیست؛ نباید خودمان را گول بزنیم و آن را سیاسی کنیم.
وی تاکید کرد: وقتی کارشناسان تذکر می‌دادند؛ به جای اینکه بگویند دارند دولت را تخریب می‌کنند اگر کمی به این تذکرات گوش می‌کردند اکنون وضع اینگونه نبود.
رئیس سازمان برنامه و بودجه از اینکه بودجه کشور به نفت گره خورده است، گفت: چرا باید همه مصارف و وضعیت درآمدی به نفت گره بخورد و چرا باید دولت هر ماه منتظر باشد بانک مرکزی سهم ۱۴.۵ درصد شرکت نفت را کنار گذاشته و مابقی را به آن بدهد.
میرکاظمی تصریح کرد: باید به سمت افزایش بهره‌وری در سایر بخش‌ها حرکت کرد و ضروری است که این حساسیت ایجاد شود و همه دستگاه‌ها و حوزه‌های مرتبط به آن ورود کنند.
وی در بخش دیگری از اظهارات خود از حدود ۶۳ میلیارد دلار میزان یارانه پنهان سخن گفت و افزود: با وجود پرداخت منابع سنگین برای یارانه تولید، شاهدیم قیمت پروتئین در بازار بالاست. آیا مرغ ۴۰ هزار تومانی ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده است؟ از این رو باید به سمت تصحیح این زنجیره حرکت کرد.
موضوعی که به سرعت قابل حل نیست و باید از دامدار و پرورش‌دهنده طیور و کشت به طور درستی حمایت شود.
معاون رئیس جمهوری یارانه حاملهای انرژی را نزدیک به یکهزار و ۷۰۰ میلیارد تومان برآورد کرد و گفت: یک عده که وضعیت مالی مطلوبی دارند و دارای اموال و دارایی زیادی هستند، بیشترین سهم را می‌برند اما یک فرد روستایی، سهم بسیار اندکی از یارانه انرژی دارد.
میرکاظمی یادآور شد زمانی که می‌خواستیم یارانه نقدی پرداخت کنیم می‌گفتند باید یارانه‌ها همسان باشد اما نمی‌دانیم چرا در مورد یارانه انرژی هر وقت که بحث اصلاح مطرح بود، چنین حمایتی وجود نداشت و حساسیتی ایجاد نمی‌شد. چون یکسری با رسانه در اختیار، آنقدر قدرت داشتند که مانع از این تعدیل شوند.
رئیس سازمان برنامه و بودجه درباره درآمد معلمان هم گفت: دوستان ما در آموزش و پرورش بر خلاف قوانین، احکامی را در ۳۱ مرداد ماه صادر کردند. در همسان سازی، بیشتر از قانون اعمال شده است که در سال بیش از هزار میلیارد تومان فراتر از منابع پیش‌بینی شده، باید پرداخت شود.
میرکاظمی افزود: چون این مساله زمانبر می‌شد، حقوق مرداد ماه معلمان بر مبنای تیرماه پرداخت شد و باید تغییرات اعمال شده، در دولت اصلاح شود.
وی ادامه داد: بعضی اتفاقاتی در روزهای آخر دولت رخ داده که اخلاق مدارانه نبوده است و ای کاش این کار را نمی‌کردند و ما را در تنگنا قرار نمی‌دادند.
رئیس سازمان برنامه و بودجه درباره پاداش بازنشستگی هم اظهار داشت: با توجه به کسری بودجه و تصمیم ما برای حداقل خلق پول، بتوانیم امسال را بگذرانیم و بتوانیم وارد بودجه سال آینده شویم.
میرکاظمی درباره برنامه هفتم توسعه هم خاطر نشان کرد: نیازمند تجزیه و تحلیل برنامه‌های گذشته هستیم که چرا برای دستیابی به آنها موفق نبوده‌ایم. ما باید برنامه را نظام‌مند کنیم و الان منتظریم که مجمع تشخیص مصلحت نظام این سیاست را تدوین و مورد تایید رهبر معظم انقلاب قرار گیرد.
وی یادآور شد: در حال بازنگری تدوین بودجه سالانه هستیم. می‌خواهیم مسیری ساده و اثربخش محقق شود و به نظر می‌رسد که امکان‌پذیر باشد.»
وزارت اقتصاد در دست خاندوزی است که اقتصاد خوانده است. او هم از کسری بودجه و منابع نااطمینان مالی دولت می گوید. وعده می دهد که از تولید مانع زدایی کند، نابرابری را کاهش دهد، و مالیات به تولید را 1.5 برابر کند.
«احسان خاندوزی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان رشد اقتصادی ایجاد کرد، پنج برنامه کلی را به‌عنوان برنامه خود به مجلس اعلام کرد.
نخستین راهکار، کاهش هزینه مبادله از طریق ارتقای نقش هیات مقررات‌زدایی و تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار و پیش‌بینی‌پذیرساختن وضع مقررات برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان است. بخشی از ۱۷۶ مجوز وزارت جهاد، ۱۶۶ مجوز وزارت اقتصاد، ۱۳۰ مجوز وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو و… قابل تبدیل به مجوزهای صرفا ثبتی و سامانه‌ای هستند. صاحبان کسب‌وکار در شهرها و روستاها منتظر خبرهای خوش ما باشند.
دومین راهکار، بازگرداندن اعتماد به بازار سرمایه برای تامین منابع مالی توسعه اقتصادی است. احیای اعتماد عمومی به بازار سرمایه از مسیر ایجاد تجربه مثبت برای سهامداران خرد، یکی از دغدغه‌های ما در جبهه اقتصادی دولت سیزدهم خواهد بود.
سومین راهکار، تقویت برونگرایی و فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی از طریق سازمان سرمایه‌گذاری خارجی با همکاری وزارتخانه‌های امور خارجه و صمت است. ما خواهیم کوشید زمینه حضور گسترده سرمایه‌های خارجی، از جمله سرمایه ایرانیان خارج از کشور را در اقتصاد ایران فراهم سازیم، به گونه‌ای که هموطنان مذکور نه‌تنها معادل، بلکه بیش از سرمایه‌گذار خارجی تشویق شوند. کاری که با نیروگاه‌سازها شد؛ یعنی دولت نه بدهی آنها را می‌دهد و نه اجازه صادرات برق به آنها می‌دهد، نمونه کوچکی از صدها رویه ضدسرمایه‌گذاری داخلی و خارجی است. همچنین کمک به اجرایی کردن تفاهم‌نامه همکاری ۲۵ساله ایران و چین، احیای کریدور شمال- جنوب در تعامل با روسیه و همچنین ترمیم مناسبات راهبردی اقتصادی با هند و ترکیه و سایر شرکای آسیایی و منطقه‌ای نیز مورد توجه است.
چهارمین برنامه، در حوزه اختیارات وزارت اقتصاد، منابع بند «الف» تبصره ۱۸ بودجه ۱۴۰۰ است که امید می‌رود تحرکی در بخش عمرانی استان‌ها ایجاد کند. برنامه پنجم دولت، سامان‌دادن به ظرفیت تولیدی شرکتهای سهام عدالت که از بهترین ظرفیت‌های بازار سرمایه هستند و البته افزایش مشارکت مردم و اصلاح جاماندگان از سهام عدالت است.»
فاطمی امین به عنوان وزیر صنعت وعده داد به » تلاش برای رفع تحریمهای داخلی از بخش تولید در کنار بی‌‌‌اثر کردن تحریمهای خارجی»
««کاهش مصرف سوخت خودروهای سواری»، «افزایش 5میلیارد دلاری در صادرات ظرف 6ماه»، «تامین مواد اولیه و مایحتاج تولید در ماه‌‌‌های پیش‌‌‌رو»، «کمک به تحقق وعده ساخت یک میلیون مسکن از طریق تامین مواد اولیه مسکن نظیر سیمان و کاشی و میلگرد»، «حذف امضاهای طلایی از وزارت صمت»، «بازگرداندن قیمت سیمان به نرخ‌های قبل از قطعی برق»، «اتمام و اجرای سامانه جامع تجارت تا پایان سال»، «ایجاد سامانه مجوزها برای پایان دادن به تصمیمات خلق‌‌‌الساعه»، «همکاری با شهرداری‌‌‌ها برای تاسیس خطوط تاکسی و اتوبوس برقی» و «جایگزینی معدن با نفت در اقتصاد ایران» از جمله وعده‌‌‌های کلیدی گزینه پیشنهادی وزارت صمت بود که در مجلس شورای اسلامی به آنها اشاره شد.»
در مورد عبدالملکی وزیر کار نتوانستم «برنامه» خاصی پیدا کنم. (گفته های سابقش در مورد ساخت لامبورگینی در گاراژ را به سیگنالی تعبیر می کنم برای اصحاب قدرت که «من هستم»). بیشتر از اینکه به برنامه ها پرداخته شود، به «فساد» پرداخنه می شود. این را که می گذارم کنار حبرهای متعدد در مورد وزیر کار (از جمله گفتۀ نمایندۀ مجلس که افرادی با او تماس گرفته اند که گفته اند بر علیه او حرف نزند) به این نتیجۀ احتمالی می رسم که بودن او در کابینه پیرو محاسباتی فراتر از محاسبات معمول است و توصیه شدۀ مراکز قدرت است. احتمالاً یکی از وظایفی که بر عهده اش گذاشته اند مبارزه با فساد در شرکتهای زیر مجموعه وزارت است که در ادبیات سیاسی ایران من آن را به کوتاه کردن دست رقبا از منابع و دادن آنها به خودی ها ترجمه می کنم. (در زمان ربیعی حرفهای عجیبی در مورد ثروتی که در اختیار این وزارتخانه است گفته شد). موارد زیر از یک مصاحبه قابل ذکر است
» افرادی که تعداد آنها کم نیست در این وزارتخانه نفوذ کرده‌اند و ما به‌صورت جدی مبارزه با فساد را آغاز کرده‌ایم. در چند روز گذشته، برخی مدیران برکنار شده‌اند و به هیچ عنوان با مسأله فساد مماشات نمی‌کنیم و برای برخورد قضائی با این افراد، دوستان دیگری کار‌ها را پیگیری می‌کنند. وی با تأکید بر اینکه «قطعاً مبارزه با فساد را بر اساس سیاست‌های رسانه‌ای به اطلاع مردم می‌رسانیم» افزود: ده‌ها نفر که در ستاد‌های انتخاباتی دوره‌های گذشته حضور داشتند در مسئولیت‌های اقتصادی قرار داده شده‌اند که شناختی از آن بخش ندارند و بخشی از ناکارآمدی نیز به‌دلیل انتصاب این افراد است.
عبدالملکی با ابراز اینکه چه‌دلیلی دارد فردی که در ستاد انتخاباتی فعال بوده است مدیرعامل یا رئیس هیأت مدیره بخشی باشد که هیچ درکی از آن موضوع اقتصادی ندارد گفت: اگر رئیس جمهور پای مبارزه با فساد باشد، قطعاً این کار انجام می‌شود و اگر نباشد، مبارزه با فساد انجام نخواهد شد.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با بیان اینکه عده‌ای، صاحبان قدرت و ثروت را مافیا می‌دانند، اما اینها قدرت‌های پوشالی هستند و این طور نیست که همه جا را گرفته باشند و کسی نتواند با آنها برخورد کند ادامه داد: ممکن است آنها یک سری رفتارهای مذبوحانه رسانه‌ای نیز انجام دهند که هیچ اهمیت و اثری در مبارزه با فساد نخواهد داشت.
وی تأکید کرد: اگر در مبارزه با فساد عزم جدی وجود داشته باشد بسیاری از این افراد استعفاء می‌دهند؛ البته مراحل قضائی حتماً باید پیگیری و انجام شود. در چند ماه آینده پالایش اساسی در مدیران زیرمجموعه خود انجام می‌دهم و مدیران کارآمد و پاکدست قطعاً ارتقاء می‌یابند.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: مجموعه‌های اقتصادی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حق‌الناس و در دست ما امانت است که تلاش می‌کنیم به‌صورت سالم و کارآمد فعالیت کنند.
عبدالملکی شرکت‌ها و کارخانجات این وزارتخانه مانند صندوق بازنشستگی و سازمان تأمین اجتماعی را متعلق به مردم دانست و تصریح کرد: تاکنون این شرکت‌ها خوب مدیریت نشده است که تلاش می‌کنیم تیم مدیریتی بسیار قوی‌ای برای اداره این بخش‌ها به‌کار بگیریم. باید با تعارض منافع در همه بخشهای دولت مبارزه شود؛ بنابراین به معاونان و رؤسای صندوق‌های این وزارتخانه گفته‌ام باید کمیته مقررات‌زدایی و تمرکززدایی و کمیته مبارزه با فساد و رفع تضاد منافع تشکیل دهند.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی افزود: قرارداد رفاه ایرانیان را که 14 ستاد دارد و یکی از ستاد‌های آن مبارزه با مفاسد و رفع تضاد منافع است ایجاد کرده‌ایم. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وزارت مردم است، زیرا 42میلیون نفر بیمه‌شده بخش تأمین اجتماعی و 2میلیون نفر بیمه بازنشستگی کشوری و 6ونیم میلیون نفر تحت حمایت سازمان بهزیستی هستند.
… قرارگاه فرماندهی اشتغال را با حضور دستگاه‌های عضو شورای‌عالی اشتغال و دیگر نهاد‌ها و تشکل‌های مردمی ایجاد می‌کنیم که زمینه تسهیل و نظارت بر روند اشتغالزایی فراهم شود. … 350 واحد آموزش فنی و حرفهای را به واحد کارآفرینی ارتقاء می‌دهیم. … سعی می‌کنیم ارتباط عادلانه‌ای بین کارگر و کارفرما برقرار کنیم و در همین راستا دو محور مهار تورم و بهبود فضای کسب‌وکار را پیگیری می‌کنیم. … بانک توسعه تعاون متعلق به وزارتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی است که ظرفیت مالی بسیار عالی دارد؛ البته باید آن را تقویت کنیم و پیگیر هستیم تا این بانک افزایش سرمایه دهد تا بتواند میزان تسهیلات را افزایش دهد. … بنا داریم در طول یک سال، سامانه داده رفاهی ایرانیان را به یک بلوغ برسانیم تا بتوانیم بیشتر سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها را با اطمینان بالای 96درصد مبتنی بر این سامانه انجام دهیم.»
رستم قاسمی وزیر راه و شهر سازی، ده اقدام راهبردی اعلام کرده است، ولی بجز تکمیل مسکن مهر نتوانستم برنامه ای از آن در آورم. [بعلاوه، وقتی که گفت «مردم نگران مسکن خود نباشند» فوری به دوستان گفتم دو دستی مسکنتان را بچسبید، چرا که نفر قبلی، نوبخت، که گفت مردم عزیز نگران نباشند ما کمبود ارز نداریم وهر کس هر قدر دلار 4200 تومانی بخواهد می دهیم، به اندازۀ سه تا سیل و هفت تا زلزله و بیست تا کووید بلا و نکبت نصیب اقتصاد شد. ]
از جمله اقدامات ده گانه می شود موارد زیر را شمرد:
» تکمیل و بروز رسانی بانک زمین و احصای کلیه زمین‌های دولتی واقع در حریم و محدوده شهرها، تامین تمامی اراضی موردنیاز برای تولید مسکن در دولت سیزدهم … معرفی افراد واجد شرایط به بانک‌ها جهت اخذ تسهیلات ساخت مسکن … تکمیل همه واحدهای باقیمانده مسکن مهر تا پایان ۱۴۰۰،… شروع مقدمات اجرایی فرآیند ساخت نهضت ملی مسکن با اولویت شهرهای کوچک و متوسط و روستاها و تامین مسکن محرومان … کمیل طرح جامع حمل و نقل و نقشه راه عملیاتی سازی آن مبتنی بر زمان بندی مشخص، تدوین نقشه راه بهبود کیفیت ناوگان حمل و نقل در چهار بخش، تدوین نقشه اقدام کریدورهای بین‌المللی و هاب‌های لجستیکی،تدوین برنامه عملیاتی برای کاهش تلفات با افزایش ایمنی راه‌های کشور، و تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام راه روستایی … شناسایی و معرفی خانه‌های خالی و گران‌قیمت با اولویت کلانشهرها به وزارت اقتصاد و دارایی جهت اخذ مالیات … تدوین راهکارهای جذب سرمایه‌گذار مردمی در طرح‌های حمل و نقلی و مسکن، معرفی طرح‌های آزادراه‌هاو طرح‌های ریلی و دعوت از سرمایه‌گذاران برای مشارکت،… احصاء و تدوین برنامه زمانبندی کلیه پروژه‌های پیشران در حوزه حمل ونقل با تاکید بر پروژه‌های ناتمام دارای اولویت و امکان خاتمه‌یابی سریع … بازآفرینی نظام شایسته‌گزینی، جبران خدمت و غنابخشی شغلی … اه‌اندازی حلقه‌های اندیشه‌ورز … ارتقای بهره‌وری همه واحدها»
این کابینه را کابینۀ «یکدست» و با سایر مراکز قدرت در ایران «همسو» خوانده اند. برخی به این امید بسته اند که یکدست شدن قدرت از تعارضی که در میان سازمانها و مراکز مختلف برقرار بود بکاهد و کارایی را افزایش دهد. به نظر من، یکدست شدن قدرت وقتی که پروژۀ خاصی با ابعاد تعریف شده و اهداف شفاف و مشخص وجود داشته باشد ممکن است مفید باشد. ولی وقتی که اقتصاد ایران را در نظر بگیریم که در هر گوشه و کنارش بحرانی قدیمی در کنار جوانه های بحرانی جدید لانه کرده است، یک دست بودن لازم است ولی کافی نیست. علم و دانش و تجربه می خواهد که در مجموعه ای که من جمع کردم در ابعادی که دوست داشت ببینم، دیده نمی شود.
