احتکار و انحصار
ژوئیه 14, 2013 15 دیدگاه
مختار عباسی از خوانندگان این وبلاگ پرسیده «نظر اقتصاد جدید در مورد مسئله احتکار چیه؟ آیا اصلا احتکار رو معضلی میدونه یا نه؟»
ما در اقتصاد آنچه تقبیح می کنیم انحصار است نه احتکار. آنچه احتکار می نامیمش، یعنی خرید کالا در یک زمان و فروش آن در زمان دیگر، اگر به انحصار شدید بیانجامد مضر است، اگر نیانجامد مفید است. برای شرح این جواب دو حالت را در نظر بگیرید.
در تابستان میوه ها و سبزیجات می رسند. مقدار خیلی زیادی از این محصولات مثلاً سیب زمینی وارد بازار می شود و قیمت آنها افت می کند. اگر بنا باشد که این سیب زمینی ها همگی به فروش برسند باید قیمت خیلی پایین بیاید. حتی در این حالت هم ممکن است سیب زمینی کاران نتوانند تمامی محصولات را بفروشند.
حال اگر کسی بیاید و این سیب زمینی ها را بخرد و آنها را در سردخانه انبار کند تا به قیمت بالا بفروشد، لطف بزرگی در حق جامعه کرده است. این کار باعث کاهش عرضه در بازاهای معمولی می شود و در نتیجه قیمت را بالا نگاه می دارد. در زمستان کالاها وارد بازار می شود و باعث کاهش قیمت می شود، هر چند قیمتش از قیمت تابستان بیشتر است. این «ملایم کردن تغییرات قیمتی» نقش مهمی در استفادۀ بهینه و افزایش رفاه تولید کننده و مصرف کننده دارد. در کشورهای صنعتی این امر در ابعاد بسیار بزرگ انجام می شود در نتیجه تغییرات قیمتی در فصول مختلف تقریباً صفر نیست.
خرید در دوران وفور و نگهداری برای دوران کمیابی فقط برای کاسبی نیست. این کار را همگان می کنند. کافی است از افرادی که دهۀ پنجاه و شصت را یادشان است بپرسید. در آن سالها همۀ خانواده ها در پاییز می رفتند میدان بار و پیاز کیسه ای می خریدند و می گذاشتند در زیر زمین برای زمستان. مربا و ترشی و خشک کردن میوه همگی خرید زیاد در دوران ارزانی و فروش یا مصرف در دوران کمیابی است.
حالا همین شرایط را کمی عوض کن. فرض کن سیب زمینی در بازار زیاد نباشد و کسی بتواند با فروشندگان به قراردادی برسد که تنها خریدار سیب زمینی باشد و آنها را انبار کند و ذره ذره و با قیمت بالا وارد بازار کند. در این حالت او انحصاردار بازار سیب زمینی است و در نتیجه هم قیمت بالاتر است و هم مقدار کمتر از مقداری که می توانست باشد. این انحصار است که به ضرر اقتصاد است. انحصار بخصوص وقتی کل عرضه را محدود کند کمبود ایجاد می کند.
این امر در اقتصادهای کوچک ممکن است در هر بازاری ایجاد شود. ولی وقتی اقتصاد بزرگ می شود و بخصوص در بازارهایی که تعداد فروشنده ها و خریداران زیاد هستند، کسی که کالایی می خرد و انبار می کند نمی تواند باعث تغییرات گسترده در قیمت شود و در نتیجه انحصار عملاً موضوعیتش را از دست می دهد.
اقتصاد ایران بزرگتر از آن است که کسی بتواند در ابعاد بزرگ در کالاهایی مثل سیب زمینی انحصار ایجاد کند. آنچه در اقتصاد ایران می تواند اتفاق بیافتد (و در برخی بازارها اتفاق می افتد) این است که تولید یا واردات یا پخش کالاهایی توسط دولت منحصراً به کسی داده شود. در این حالت است که فرد می تواند به دلایل مختلف این کالاها را در انبارها نگه دارد یا ذره ذره از گمرک ترخیص کند تا بازار انحصاری اش حفظ شود.
هر وقت می شنوم که کالایی در ایران توسط «سودجویان زالو صفت» احتکار شده است، می گردم ببینم کجای قضیه به یکی از افراد یا سازمانهای دولتی وصل می شود و کالای مربوطه چقدر قابلیت ایجاد انحصار دارد. اکثر موارد دیگر چیزی نیست بجز خرید و فروش کالا در دو زمان مختلف که به نفع کل اقتصاد است.
(مواردی که اصولاً نه احتکاری است و نه انحصاری، و سروصداها فقط برای پنهان داشتن نتایج سیاستهای مخرب دولت در بازارها ایجاد شده اند، را وارد این بحث نمی کنم که خودش بحث دیگری است.)
آی-آر-پی-دی آنلاین (IRPD ONLINE) 
با این حساب برنامه ی تنظیم بازار دولتی هم یک نوع انحصار است. دست می گم؟
تنظیم بازار می تونه ایجاد انحصار کنه و یا از ایجاد انحصار جلوگیری کنه. خود بخود منجر به انحصار نمی شه.
سلام استاد حسین
سه سوال مرتبط باهمین پست:
1- سقف و یا کف برای اقتصاد های کلان و کوچک چیست؟ کدام مقیاس کمی وجود دارد؟
2- در ماه رمضان قیمت های مواد غذای در بازارهای افغانستان افزایش میابد و همه خواهان مداخله دولت در تنظیم قیمت گردیده و علیه سود خوران ( به اصطلاح شما زالو صفت) شعار میدهند. در حالیکه در ماه رمضان عادت مصرفی مردم تغیر کرده و تقاضا به مواد غذای خاص افزایش میبابد.
3- آیا افزایش اقلام جدید در سبد مصرفی مستهلک، تاثیر بالای افزایش تورم دارد؟
سلام ضیا
1- معیار کمی وجود ندارد. همانطور که انحصار هم درجات دارد. هر چه اقتصاد بزرگتر و بازتر باشد انتخابهایی که وجود دارد گسترده تر می شوند و ایجاد انحصار مشکل تر.
2- همیشه اینطور بوده است. در مواقعی که تقاضا زیاد می شود مثل ماه رمضان و زمان عید قیمتها زیاد می شوند. و همانطور که گفتی این قیمتها برای کالاهایی که مردم بیشتر مصرف می کنند بالا می رود. اینکه مردم خواهان مداخلۀ دولت باشند تا بیاید و قیمتها را کنترل کند هم طبیعی ترین عکس العمل است ولی باید این را در نظر گرفت که کاهش قیمت برای مصرف کننده به معنای سود کمتر برای تولید کننده است. دولت اینجا کاره ای نیست که بیاید و وارد شود. مگر اینکه بتوان اثبات کرد که انحصار وجود دارد.
3- منظورت از سؤال سوم را درست نفهمیدم. همه ساله اقلام جدیدی وارد سبد مصرفی خانواده ها می شود. اینکه افراد در این اقلام هزینه بپردازند باعث افزایش تورم نمی شود. ولی اگر سبد خرید خانواده ها به سرعت عوض شود، شاخص قیمت (که بر مبنای یک سبد ثابت تعریف می شود) دارای خطای بیشتری می شود. برای رفع این مسئله باید سال پایه با سرعت بیشتری عوض شود. (اگر این جواب، پاسخ به سؤال تو نبود لطفاً خبرم کن)
ممنون استاد حسین
مثال از همین ماه رمضان میزنم. مثلاً بخاطر افطاری، نظر به فرهنگ هر منطقه و مردم کالای جدیدی وارد سبد مصرفی آنها میگردد که مخصوص ماه رمضان است و مقطعی در حدود یک ماه. طبعن هزینه های مستهلک بلند میروند. میشه گفت که این حالت یا عادت باعث افزایش تورم میگردد؟
سلام ضیا
نه این اقلام جدید باعث افزایش تورم در بلند مدت نمی شوند. اگر مردم در رمضان بیشتر خرید کنند به این معنی است که در ماههای دیگر کمتر خرید می کنند. در نتیجه افزایش قیمت در رمضان به معنای کاهش قیمت، یا به دلیل شرایط تورمی افزایش کمتر قیمت در ماههای دیگر است. متوسط سطح قیمتها در یک سال این نوسانات را با هم در بر دارد.
سلام آقای دکتر. دوتا سوال داشتم نمی دونم اولی چه قدر به این مطلب مربوطه :
1- چرا توی کشور ایران موقع سال جدید قیمت ها افزایش پیدا می کنند ولی در کشور های دیگه قیمت ها پایین میاد و علاوه بر اون یک عالمه تخفیف داده میشه به خریدار؟ مربوط به دخالت دولت هست؟( در ایران با اونن که اوایل سال جدید تقاضا خیلی زیاد هست ولی قیمت ها پایین نمیره که هیچ، زیاد هم میشه.)
2- این انبار کردن در تابستان و فروش در زمستان ، که باعث «ملایم کردن تغییرات قیمتی» میشه، در کشور های صنعتی دولت انجام می ده؟ و اگر دولت انجام میده نوعی مداخله در بازار آزاد نیست؟( یا بعضی مداخله ها به نفع اقتصاد هست و حتی در بازار آزاد باید انجام بشه؟!)
سلام علی
نظراتت رفته بود به بخش هرزنامه، ندیدمشان. برای همین پاسخ دیر شد.
1- هر وقت تورم در کشوری بالا باشه، خودش رو در مواقعی که مردم به طور طبیعی بیشتر خرید می کنند. تخفیفهای سایر کشورها هم بلافاصله بعد از زمانهای اوج خریده. مثلاً بلافاصله بعد از کریسمس یا روز بعد از روز شکرگذاری. به طور ادواری هم در پایان فصل انبار رو خالی می کنن و جنسها رو حراج می کنن. در هر حال این مسئله کاملاً مربوط به استراتژی فروشگاهها است و ربطی به دولت نداره. دولت هیچ دخالتی تو این مسئله نداره.
2. دولت در انبار کردن کالا هم مطلقاً هیچ نقشی نداره (مگر در مواردی مثل ذخایر استراتژیک نفت که به امنیت ملی مربوط می شه و هر چند دهه یکبار ممکنه ازش استفاده بشه). دولت در بازاها دخالت می کنه در قالب تنظیم بازار (رگولیشن) که قواعد خودش رو داره و برای اصلاح شکست بازار انجام می شه. مثل وادار کردن تولید کننه ها به نوشتن اطلاعات روی تولیداتشان. ولی ملایم کردن قیمت از مواردی نیست که دولت بخواد واردش بشه.
بازتاب: «احتکار و انحصار» | خبرگزاری موج سبز
تو ایران یه دوره هایی بعضی کالاها کم میشد معمولا دولت یا شروع به واردات می کرد که قیمت ها دوباره کم شه یا اعلام می کرد یه عده احتکار کردن که البته با دلیلی که شما اوردین یعنی اندازه بازار ایران این یه عده نمی تونن کم باشن،اما اگه فرض کنیم که احتکار به شکل سراسری (از طریق اصناف یا اتحادیه یا…) باشه معمولا طرف عرضه می گفت که انتظار داره که مثلا تا دو ماه آینده واردات این کالای خاص انجام نشه و ما مجبوریم برای جلوگیری از رشد سریع قیمت از موجودی انبار خرد-خرد وارد بازار کنیم تا این دوماه تمام بشه(البته این راهکار از طریق تغییر در انتظارات طرف تقاضا می تونه خنثی بشه که ما فرض می کنیم این اتفاق نیافته) این تقریبا مثل داستان بازار محصولات کشاورزی ای هست که شما نوشتین اما اونجا خطا در تصمیم گیری کم تره حالا سوال اینه،میشه قضیه رو تعمیم داد به انتظارات عقلایی؟ یعنی احتکار در یه اقتصاد بزرگ با درجه بالای رقابت بین بنگاه ها در واقع انبار کالا به دلیل انتظار طرف عرضه بازار از کاهش مقدار عرضه در یه دوره زمانی خاص برای جلوگیری از افزایش قیمت و احتمالا کاهش سود یا کاهش سهم بازار هست؟
این قضیه به انتظارات مربوطه، و توسط افراد عقلایی هم صورت می گیره، ولی اسمش انتظارات عقلایی نیست. انتضارات عقلایی یک اصطلاح خاصه و تعریف مشخص داره.
شرایطی که شما تشریح کردی شامل عرضه کنندگانی می شه که می تونن کل بازار کشور رو متاثر کنن. این یعنی انحصار. بیشتر این موارد هم وقتی اتفاق می افته که دست دولت به شکل مستقیم یا غیر مستقیم (مثلاً از طریق صدور مجوز واردات یا باز کردن پیمان ارزی و امثال اینها) در میان باشه.
لطفا در مورد ورشکستگی دیترویت و کلا قانون ورشکستگی مطلبی بنویسید.
سلام. لطفا اگر میشود راجع به مالیات بنویسید. چرا در ایران جدی گرفته نمی شه و تقریبا فقط کارمند دولت مالیات پرداخت می کنه؟ و مثلا در کشوری مثل آمریکا خیلی قوانین سفت و سختی هست و اگر پرداخت نکنی دولت خودش از حساب بانکی ات پول بر می داره؟ کلا برای ایران چه سیستم مالیاتی خوب هست؟ و نظر علم اقتصاد نسبت به مالیات چگونه هست؟ با تشکر.
سلام علی
من کارم خیلی در زمینۀ مالیات نیست و نمی تونم نظر بدم که چه سیستم مالیاتی برای ایران خوبه. اینقدر می دونم که مالیات گیری کار خیلی سختیه و دولت سرش اونقدر به کارای بی فایده مشغوله که به اصلاح مالیاتها نمی رسه، بخصوص اینکه تاکنون پول نفت داشته که هزینه هاش رو تامین کنه و هر وقت هم اونم کم اومد می گه بانک مرکزی پول چاپ کنه براش.
مالیات گیری نیازمند سیستم دولتی با درجاتی از کارآمدی و شفافیته. اگر کارآمدی نباشه نمی تونی مالیات جمع کنی. مگر از کسانی که داری بهشون حقوق می دی مثل کارمندان. اگر شفافیت نباشه و در مقابل هر ریالی که می گیری نتونی پاسخگوی مردم باشی، با مقاومت مردم در برابر مالیات دهی مواجه می شی. تو آمریکا قواعد خرج پول دولتی خیلی با دقت اعمال می شه. مثلاً یکی از قوانین اینه که مخارجی که دولت می کنه چه دولت محلی و چه دولت فدرال توسط عموم مثلاً روزنامه نگارها قابل دسترسیه. مثلاً هر کسی می تونه بیاد دانشگاهی که من درس می دم تقاضا کنه به عنوان یه شهروند مالیات بده که این دانشگاه چقدر به حسین پول داده و برای چه مواردی.تنها با این شرایطه که می شه مالیات جمع کرد. این شرایط هم در ایران وجود نداره و من هم باشم سعی می کنم از زیر مالیاتی که کنترلی روی خرجش ندارم در برم.
بازتاب: دنیای اقتصاد، تو چرا؟ | آی-آر-پی-دی آنلاین (IRPD ONLINE)